Doğum Kontrol Yöntemleri Nelerdir?

Aile planlaması, eşlerin kendilerine uygun olan bir dönemde, imkanları dahilinde bakabileceği kadar çocuğa sahip olmasını sağlamaktır. Ayrıca aile planlaması sayesinde istenmeyen gebelikler, iki doğum arasındaki düzenlemeler ile sosyal ve ekonomik koşulların en uygun olduğu dönemde çocuk sahibi olmalarında yardımcı olmaktadır. En iyi aile planlamanın sağlanması da doğum kontrol yöntemlerinden geçmektedir.

Aile planlamasının gerek çocuk gerek anne için bir takım faydaları vardır. Bunlardan anne için olan faydaları şu şekildedir;

• İki gebelik arasındaki süre serbestçe belirlenebilir.
• Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde gebeliğe ya da düşüğe bağlı anne ölümlerinin önüne geçilir.
• Riskli gebeliklerin erken tespiti sağlanır.

Ayrıca aile planlaması ve doğum kontrol yöntemlerinin toplum üzerindeki yararları ise şunlardır;

• Kontrollü nüfus artışı sağlanır.
• Hızlı nüfus artışı önlenerek sosyal, şehirleşmeye bağlı ve de ekonomik sorunlar önlenir.

Doğum kontrolü konusunda toplumda uygulanan ve tam kontrol sağlamayan birçok yöntem vardır. Doğum kontrol yöntemleri olarak sayılan ve riskli faktörü yüksek bu yöntemlerin uygulanması doğum kontrolü açısından doğru değildir. Toplum da sıkça bir yapılan ama yanlış olan veya tam doğum kontrolü sağlamayan yöntemler şunlardır;

• Geri Çekme Yöntemi: Bu yöntem toplumda sıkça kullanılan yöntemler arasındadır. Fakat başarı oranı en iyi ihtimalle %15 olan bir yöntemdir. Dolayısıyla tam bir korunma sağlamaz.
• Takvim metodu olarak adlandırılan kadınların muayyen günü öncesi yapılan ilişkilerde tam bir korunma sağladığı söylenemez. Çünkü hali hazırda rahimde bulunan yumurtalar daha vücuttan atılmadığı için gebelik riski yüksek bir yöntemdir.
• Korunmasız ilişki sonrası vajinanın yıkanarak temizlenmesi de doğum kontrol yöntemleri arasında sayılmaz.

Yukarıda sayılan doğum kontrol yöntemlerinin başarı oranı oldukça düşüktür. Dolayısıyla aile planlaması uzmanları ve de doktorların önerdiği en uygun doğum kontrol yöntemleri şunlardır; doğum kontrol hapları, kondom kullanımı, ertesi gün hapları, spiraller, sterilizasyon gibi birçok yöntem, doğum kontrolü açısından tavsiye edilmektedir. Bu yöntemleri kendi içerisinde teker teker inceleyecek olursak ilk başlık şöyle olur;

1- Doğum Kontrol Hapı

Hormonların kontrolünün sağlanarak gebeliğin önlendiği doğum kontrol yöntemlerinden en yaygın kullanıma sahip olanıdır. Doğum kontrol hapları kullanımı ile, östrojen ve progesteron hormonlarının yumurtlamayı baskılar ve böylece gebelik önlenmiş olur. Doğum kontrol hapları genel olarak 21 adet hap içeren tabletlerden oluşur. Kullanımı her gün bir adet olmalıdır ve bir tablet bittiği zaman 7 gün ki bu adet kanamalarının görüldüğü zamana denk gelir, ilaca ara verilmelidir. İlk kullanımda gebelikten koruma etkisi düşüktür dolayısıyla ek korunma yolları da uygulanmalıdır. Fakat düzenli olarak kullanılmaya devam ettiği sürece gebelik riskini önlemektedir.

Doğum kontrol haplarının aynı zamanda vücuda şu gibi olumlu yönleri vardır;

• Adet zamanı kanamayı azaltır, demir eksikliğini önler.
• Adetlerin düzenli olmasını sağlar.
• Adet öncesi ağrı, stres ve diğer şikayetleri azaltır.
• Rahim ve yumurtalık kanseri riskini azaltan bir faktör oynar.
• Dış gebeliğin önlenmesini sağlar.
• Kemik erimesi ve buna bağlı hastalıkların oluşmasını önler.
• Rahim ve çevresinde oluşabilecek bir enfeksiyon riskini azaltır.

Doğum kontrol haplarının yan etkisi açısından bir problem gözlemlenmiştir. Sadece hap kullananlarda damarlara pıhtı atımı görüldüğü tespit edilmiştir. Yaptığı bu etkiden dolayı doğum kontrol hapı kullanımı kesinlikle önerilmeyenler;

• Damar tıkanıklığı bulunanlar veya hastalığı geçirmiş olanlar
• Beyin damarları ile ilgili herhangi bir hastalık geçirmiş olanlar
• Kalp ve damar hastalığı bulunan ya da bu hastalıklardan birini geçirmiş olanlar
• Meme kanseri şüphesi olan kadınlar veya daha önce geçirmiş olanlar
• Gebelik ihtimali olan kadınlar
• Karaciğerde görülen tümör veya başka bir hastalığı olanlar ya da geçmişte geçirmiş olanlar
• Sebebi belirlenememiş vajinal kanaması olan kadınlar
• Son olarak sigara tüketimi günde bir pakete yakın, 35 yaş ve üzeri kadınların en sık kullanılan doğum kontrol yöntemlerinden biri olan doğum kontrol haplarını kullanılmaları kesinlikle önerilmez.

2- Ertesi Gün Hapları

Hormonları düzenleyici yöntemler arasındadır ve genel olarak doğum kontrol yöntemleri içerisinde yer almamaktadır. Korunma olmadan gerçekleşen bir cinsel ilişki sonrası veya istenmeyen bir gebeliğin önlenmesi amacıyla kullanılır. İlişki sonrası 72 saat içerisinde kullanılması önerilir. Yan etkileri şunlardır;

• Bulantı ve kusma
• Göğüs ve çevresinde hassasiyet

3- Aylık veya Üç Aylık Enjeksiyonlar

Progesteron içerikli olan bu enjeksiyonlar doğum kontrol yöntemleri arasındadır ve düzenli olarak yaptırılması önerilir. İlk aylarda düzensiz kanamalara sebep olabilmektedir.

4- Cilt Altı İmplantlar

Bu yöntem ile kolda bulunan derinin altına yerleştirilen progesteron içerikli preperatlar yerleştirilir. Yaklaşık 5 yıl süre ile gebeliği önlediği görülmüştür. Doğum kontrol yöntemlerinden en rahat kullanıma sahip olan yöntemdir. İmplantlar yerleştirildiği zaman kullanım süresi bitene kadar bu yöntem ile ilgili başka bir işleme gerek duyulmamaktadır. Yan etkileri şu şekildedir;

• Vücutta su toplanması
• Göğüs ve çevresinde hassasiyet
• Kilo alma durumu
• Adet kanamalarında düzensizlik görülmesi

Başarı oranı da oldukça yüksek olan bu yöntemin doğum kontrol yöntemleri içerisinde kullanımı ile de oldukça kolaydır.

5- Rahim İçine Spiral Yerleştirilmesi

Dünya üzerinde en sık tercih edilen doğum kontrol yöntemlerinden biridir. Özellikle gebeliği geçici süre ile önlemesi ve uzun süre etkili olması en avantajlı yanıdır. Üç tür spiral kullanımı mevcuttur;

• Katkısız Rahim İçi Araç (Spiral)
• Bakırlı Rahim İçi Araç
• Hormonlu Rahim İçi Araç

Türkiye’de bakır içerikli spirallerin kullanım oranı oldukça yaygındır. Bu yöntemin uygulanacağı en uygun dönem rahim ağzının genişlemesi ve gebelik riskinin çok düşük olması nedeniyle adet kanamalarının görüldüğü dönemlerdir. Etkili ve kişiyi rahatsız eden yan etkileri mevcut değildir.

Aşağıdaki durumlardan birisinin varlığı halinde rahim içi araç yönteminin kullanılması mümkün değildir;

• Hamilelik sürecine girilmişse,
• Dış gebelik,
• Rahimde ileri nitelikli enfeksiyon olması,
• Rahim ya da genital bölgede oluşmuş kanser olması veya bu bölgede kanser öyküsü,
• Tanısı bilinmeyen vajinal hastalıklar ya da kanamaların olması,
• Akut ya da subakut tüp enfeksiyonu.

6- Kadında ya da Erkekte Sterilizasyon Uygulaması

Bu yöntem ile, diğer doğum kontrol yöntemleri arasındaki en önemli fark; sterilizasyon uygulaması sonrası gerek kadın, gerek erkek için kalıcı etki göstermesidir. Yani üreme cerrahi yöntemlerle kalıcı olarak ortadan kaldırılır.

Özellikle gerek sağlık sebebiyle, gerek başka nedenler ile doğum yapması uygun olmayan kadınlara bu yöntem tavsiye edilmektedir. Uygulanabilecek cerrahi yöntemler şu şekildedir;

• Kapalı ameliyat olarak yapılan laparoskopi ve rahim içi tüplerin yakılması ile gebelik kalıcı olarak önlenir.
• Açık ameliyat yöntemi olan laparatomi ile tüpler bağlanarak gebelik önlenir.
• Ayrıca histerektomi uygulaması da gebeliğin önlenmesi için kullanılmaktadır.

Bu yöntemin diğer doğum kontrol yöntemlerine göre geri dönüş olmadığından belli bir yaşın üzerinde, yeterli çocuğa sahip veya kesinlikle çocuk istemeyen kadınlar üzerinde uygulanması doğru olur.

Doğum kontrol yöntemleri arasında kabul edilmeyen erkeklerde sterilizasyon uygulaması kadınların durumuna göre farklıdır. Aynı şekilde erkekte bulunan üreme tüplerinin bağlanması yolu ile üreme fonksiyonu durdurulur, fakat istenildiği takdirde tekrar müdahale ile geri dönüşü mevcuttur.